Atatürk ve Viyana’da dünyanın ilk erkek markası KNIZE

Birol Kılıç, Viyana’dan gözlem ve analizler, 16.02.2024

Atatürk modern Türkiye´nin kuruluşunda erken giyimi ve balo kültürü konusunda başta Paris ve ama sıkı bir şekilde Viyana’dan etkilenmiştir. Atatürk’ün etkilendiği bir moda mağazası hala ayakta olan dünyanın ilk erkek moda markası olarak tarihe geçmiş birinci Viyana Graben’de bulunan KNIZE adlı kuruluştur.

Sırasıyla

Tarihimizde yüzyıllar boyunca garp denildiğinde ilk akla gelen şehir olarak önemli bir yer tutan Viyana’yı düşündüğünüzde birçok anıların yanında aklımıza kaçınılmaz olarak geçmişi 1814/15 Viyana Kongresi zamanına kadar uzanan bir balo kültürü, Viyana Operası ve klasik müzik gelir.

Aslında bu balolar, Joseph Haydn, Mozart, Ludwig van Beethoven, Arnold Schoenberg, Franz Schubert ve Johann Strauss II gibi daha nice büyük Avusturyalı sanatçıya sahip bir ülke olan Avusturya’nın geçmişinden kalma, vals danslarıyla içselleştirilmiş yüksek bir kültürü severek yaşatma geleneğidir.

Şubat ayında zirve yapan, her meslek grubunun ayrı ayrı balolarıyla iki yüz milyon Avro’ya yakın cironun yapılmasına vesile olan 450’den fazla balonun “Viyana’nın dünyada en fazla balonun yapıldığı şehir” unvanını haklı olarak kazanması boşuna değildir.

Tarihin içinde inanılmaz inişli çıkışlı bir geçmişe sahip Viyana’da tüm baloların tacı olan, bizimde de son otuz yılda her yıl olmasa da birçok kez katıldığımız ünlü Viyana Opera Balosu, geçtiğimiz aylarda heybetli bir çevre, zarif resmi balo kıyafetleri, her alanda oluşan farklı odalar içinde farklı müzik ama temelinde romantizmin doruk noktasında güzel bir klasik müzik eşliğinde yaşatıldı.

Viyana Devlet Operası’nda yapılan balo, dünyanın en ünlü opera binalarından biridir. Mozart’ın Don Juan operası ile 25 Mayıs 1869’da açılmıştır. Devlet Opera Orkestrası’nın üyeleri arasında acılı bir geçmişe sahip olan dünyaca ünlü Viyana Filarmoni Orkestrası da bulunmaktadır. Viyana Balosu’na eşlik eden değerli müzisyenler, dünyaca ünlü Viyana Filarmoni Orkestrası’na seçiliyorlar. Hatırladığız Viyana Filarmoni Orkestra, yeni yıl konserinde çalınan büyük valsleriyle ve dünyada doksan ülkede ve Türkiye’de her yılın birinci günü canlı yayınlarıyla ünlü. Yine hatırladınız TRT2’nin hiç açıklama yapmadan yayımlamadığı Viyana Filarmoni Orkestrası Yeni Yıl Konseri Türkiye’de, bir siyasi tartışmanın konusu olmuştu.

Şatafata protesto

Herkesin bütçesi doğrultusunda katılabileceği geleneksel Viyana baloları genellikle çok katı giyim ve davranış kurallarına sahiptir. Bu balolara katılan özellikle gençler hâl, hareket, nezaket, oturma ve kalkma gibi medeni bir adabı muaşeret içinde hareket etmeye dikkat etmek ve bunu en güzel şekilde temsil etmek isterler. Avusturya’da bu kadar sorun varken bu şatafatlı Viyana balosu nedir? “ diyen Avusturya’nın emek ve sömürü konusunda hassas olan gençleri her yıl Viyana Operası’nın önüne gelip polis eşliğinde sesli bir şekilde sokakları inletircesine protesto ederler. Her yıl. Kimse dokunmaz onlara.

 

Osmanlı zamanında başlayan balo kültürü

Türkiye’deki balo kültürü, kuşkusuz Osmanlı zamanında batı veya garp dendiğinde Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun başkenti Viyana’dan yüksek düzeyde esinlenmiştir.

Hem de 100. yaşını geçtiğimiz yıl kutladığımız Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan önce. Atatürk’ün ünlü balo fraklarıyla çekilmiş resimleri ve baloları aslında Osmanlı zamanından bu yana varmış.

 

II. Mahmut zamanında, diplomatik ve siyasi nedenlerle İngilizlerin 1829’da İstanbul’da düzenledikleri baloya Osmanlı bürokratlarının yatsı namazından sonra istemeyerek katılmaları ve adabı muaşeret alanında sıkıntı yaşamalarından dolayı balolara katılım adabının öğrenilmesi gerektiği anlaşılmışa benziyor.

Sultan II. Abdülmecid ve daha sonra sultan Abdülaziz’in yurt dışında balolara katıldığı ve dünyanın ilk ünlü erkek markası olan Viyana merkezli 1858’de kurulmuş KNİZE adlı erkek mağazasından sipariş verdikleri ve hatta vücut ölçümlerinin alındığı ve saklandığı biliniyor. Zaten Knize, zamanında reklamlarını “Krallar, Kayzerler, Çarlar ve Sultanların giyindiği erkek mağazası” diye yapıyor. Boşuna değil. Dünyanın zamanında ünlü olmuş ilk erkek markası. Kısaca tarih anlatıyor ; „Türk tarihinde devlet adamları ilk kez Sultan II. Mahmud döneminde bir baloya katılmıştır (1829’da İngilizler Haliç’te düzenledi). Baloya ilk katılan padişah ise Sultan Abdülmecid’dir (1856’da Fransızlar düzenledi). Bundan sonra Türk elçilikleri de balo düzenlemeye başlamıştır“

 

Ne mutu bize

Hala Viyana Graben adresinde bulunan Knize’den, Viyana ziyaretlerinde kâh böbrek rahatsızlığı nedeniyle kah başka görevlerle kaldığı Opera karşısındaki Bristol Otel veya Knize’e yakın ünlü Viyana kahvesi bizim yirmi yıldan fazla büro adresimizinde olduğu Doretheergasse 6’da bulunan Cafe Hawelka’nın üst katındaki şu anda olmayan ACLON pansiyonuna yakın olması ile Atatürk de etkilenmiştir. Yukarıda bahsettim.

Atatürk balo kültürü ve modern Türkiye´nin kuruluşunda erken giyimi konusunda başta Paris ve sıkı bir şekilde Viyana’dan etkilenmiştir. Atatürk’ün etkilendiği bir moda mağazası hala ayakta olan dünyanın ilk erkek moda markası olarak tarihe geçmiş birinci Viyana Graben’de bulunan KNIZE adlı kuruluştur.

Atatürk, cumhuriyeti 29.Ekim..1923´de T.B.M.M  ilan ettikten sonra modernleşme kapsamında bir yenilik reformları yapıyor ve bunlardan bir tanesi de 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı için düzenlenen cumhuriyet balosuydu. Çeşitli kaynaklarda bulunacağı gibi, „ilk balo, sadece Müslüman erkek ve kadınların katılımıyla 29 Ekim 1925’te, Şengül Hamamı’nın yanındaki Türk Ocağı’nda düzenlendi.Kadının toplumsal alandan dışlandığı bir ortamda bu balolar birer devrimdi.“. Atatürk bu kültürü Viyana’dan etkilenerek getirmesi yüksek bir ihtimaldir. KNIZE 22. Kasım.2021 tarihinde UNESCO tarafından kuyruklu balo kifayetleri terzili konusunda Avusturya’da maddi olama kültürel listesine alarak aslında markasını bu alanda tescilleşmiş gibi. Boşuna değil.

 

Geçtiğimiz Aralık’ta Knize’i ziyaret ederek özel hazırlattığımız bir Atatürk resmini şimdiki sahibi terzi ve modacı sayın Rudof Nidersüß’ e verdim ve kendisi resmi alıp mağazasının baş köşesine koydu ve sohbete koyulduk.

Atatürk dendiğinde gözleri ışıldayan, genç kalmış kibar Viyana beyefendisi, Atatürk’ün bu resimdeki giyim tarzının o dönemde Knize’de satıldığını ve harika giyimi ile modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’e olan sempatisini, bir saat kadar süren görüşmemizde mağazanın müşterisi olmuş değişik ünlü kişilerinin hikayeleriyle dile getirdi.

KNIZE’in (Knische okunur) şanlı tarihi, 19. yüzyılda İmparator ve Habsburg Hanedanı Arşidükleri’nin Viyana’nın birinci bölgesindeki bu terzi atölyesinin hizmetlerinden faydalanmasıyla başladı. 1858 yılında kurulan KNIZE, k.k. unvanını almış. Çok sayıda sanatçı KNIZE müşterisiydi. Oskar Kokoschka takım elbiselerinin ücretini resimleriyle ödedi, Marilyn Monroe için bluzlar, Kurt Tucholsky için gömlekler ve Josephine Baker için kayak pantolonları yapıldı. Marlene Dietrich de sahne gösterileri için KNIZE’de kuyruk diktirmiştir. Deniz içinde kum KNIZE’de hikaye bitmez.

Dünya’da ilk erkek markası Viyana’da bulunan KNIZE olması tesadüf değildir! Atatürk eski toprak Avusturyalıları ne kadar heyecanlandıyor.   Dış ve iç mimarisi ünlü mimar Loos tarafından yapılmış olan KNIZE mağazanın çivi çakılması bile yasak bir yerine Atatürk’ün resmini alıp yıl sonuna kadar geçici olarak asan ve daha sonra özel odasına alacak sayın Niedersüß’e teşekkür eder, sağlık dolu uzun ömürler dileriz.. Ne mutlu ona. Ne mutlu bize! ( Birol Kılıç, Viyana’dan gözlem ve analizler, 16.02.2024)

KNIZE https://knize.at/